ارزش و اهميت آب

جام جم آنلاين: تحلیل ارزش و اهمیت آب عنوان نشست خبری است که با حضور پورفسور پرویز کردوانی پدرعلم کویر شناسی و مهندس حمید رضا شریف واتفی کارشناس مدیریت در رادیو گفت وگو برگزار شد.

مشروح این گفت وگو به این شرح است:

رادیو گفت و گو: در مورد ارزش آب همه می دانیم و می دانیم که آب برای اینکه قابل شرب شود چه مراحل سختی را طی می کند و چه هزینه ای و چه زمانی را طی می کند. بنابراین  فرض کنیم بنده که ماشین را با شلنگ آب
می شویم فکر کنم عده زیادی از هموطنان من در یک مکانی از آب آشامیدنی غیر بهداشتی دارند استفاده می کنند به نظر می رسد که من با شستن یک ماشین، آب یک روز یک روستایی را هدر داده ام. ارزش آب چقدر است؟

کردوانی: موبایل می توانیم نداشته باشیم  ولی آب را نه . هرچیزی به آب نیاز دارد حتی کشاورزی بدون خاک
می شود اما بدون آب نمی شود. وقتی می گوییم که چرا  این آب را اینگونه مصرف می کنید می گویند این آب چاه است .

امروزه دیگر آب بهداشتی و غیر بهداشتی مفهوم ندارد. آبی که هست حتی آب فاضلاب باید در حفظ آن کوشا باشیم چون آب نیست و مقدار آب زمین ثابت است، ولی روز به روز تعداد جمعیت دنیا افزایش پیدا می کند علم و تکنولوژی  توسعه پیدا می کند. سطح فرهنگ و بهداشت بالا می رود. زندگی شهر نشینی رواج پیدا می کند. مصرف آب همچنان افزایش پیدا می کند . یک جامعه صنعتی و شهر نشین جامعه ای است  که آب بیشتری مصرف می کند و بیشتر هم آلوده می کند . مثلا شهر تهران رودی ندارد ولی سه رود برای  فاضلاب دارد. و هر چه زمان می گذرد توقع ما هم نسبت به آب بیشتر می شود .

من دهاتی که در روستای کندوان زندگی می کردم، آب حوض می خوردم اما الان دیگر آب گرمسار را هم
نمی خورم . دیگر  بعضی ها آب لوله کشی آب کرج و ورامین را هم نمی خورند و می گویند آب بطری می خوریم. اینکه روز به روز وضع بدتر می شود دیگر آب آلوده و غیر آلوده نیست. آب آلوده را باید تصفیه کنند و از آن استفاده کنند.

 همه آب می خواهند و از وزارت نیرو هم می خواهند . مقدار آب کشور ما ثابت است و مقدار آب هر کشور به مقدار بارندگی آن کشور بستگی دارد. بعضی کشورها بارندگی زیادی دارند و برخی هم کم . آب کشور ما زیاد نشده حتی به دلیل گرم شدن کره زمین کمتر هم می شود . در سال 1337 که من تز خودم را در خارج می نوشتم همین آب بود با 17 میلیون جمعیت و الان همان آب است با  70 ملیون جمعیت که همان جمعیت نیست و روز به روز دارند شهرها را توسعه می دهند.  فضای سبز را توسعه می دهند کشاورزی و صنعت را توسعه می دهند پس انسان امروزی مصرف بالایی دارد و قابل مقایسه با گذشته نیست.

مثلا استانها را دارند گسترش می دهند ولی با کدام آب همه از وزارت نیرو توقع دارند . ولی این وزارتخالنه کاری نمی تواند بکند . قدیمها فقط اسمش سازمان آب بود و بعدها گذاشتن شرکت آب و فاضلاب و یک کاری هم باید در وزارت نیرو بیایند بکنند و به وزارت نیرو سازمان  آب و فاضلاب و جمع آوری آب باران را اضافه کنند. این هم خیلی مهم است .

 در سطح تهران هرچقدر هم  بارندگی صورت گیرد هیچ چیز در زمین نفوذ نمی کند چون خیابان  آسفالت است   کف جوی ها سنگ فرش است  و همه به سمت فاضلاب ها می رود .

رادیو گفت و گو:  وضعیت آب الان چگونه است و ما چه شرایطی داریم و چه اقدامی باید کنیم؟

 شریف واتفی : در مرحله اول قبل از اینکه بگوییم ظرفیت آب چگونه است و اینقدر هم در  جراید و رسانه ها صحبت شده بهتر است بگوییم  ما چه کار باید بکنیم و بپردازیم به  اینکه هر کدام از ما چه جایگاهی را در بحث حفاظت از آب داریم. اگر ببینیم  وضعیت ما چگونه است فکر اینکه چه کار باید بکنیم بیشتر خودش را نشان
می دهد .

اگر قرآن را نگاه کنیم در حدود 43 سوره قرآن 63 مرتبه از آب تحت عناوین مختلف یاد شده و ما را  به طهارت و پاکیزگی آنهم با آب مایع حیات توصیه نمودند .  اگر توجه داشته باشیم چرا هسته ای به نام هسته  صرفه جویی در مصرف آب آنهم در اول فصل پاییز قرار دادند  بر می گردد به اهمیت حیاتی بودن آب و اینکه جایگاهی که این مایع حیاتی دارد . اگر انرژی نفت از بین برود خوب جایگزینش چیزی دیگری می کنیم ولی باز گرداندن آب به چرخه ،بعد از رفتن به فاضلاب سخت است .

علاوه بر اینکه ما منابع آبی را از دست می دهیم مشکلات زیست محیطی درشهر و کشورمان نیز ایجاد می شود.در خانه سرپوشی که استفاده می کنیم را نگاه کنیم و ببینیم که به حد استاندارد است یا بیشتر از آن حد از آن آب
می آید . این ها را می توانیم با ادوات مناسب جابجا کنیم یعنی از خودمان شروع کنیم. کما اینکه تک تک شهروندان به این موضوع اهمیت داده اند و خواهند داد.

 اگر یک سرپوش استاندارد حمام را نصب کنیم به فرض مثال یک سرپوش حمام قدیمی بین 15 تا 20 لیتر در دقیقه آب را به فاضلاب تبدیل می کند ولی اگر ما از سرپوش استاندارد استفاده کنیم 8 تا 12 لیتر در دقیقه جریان خروج آب است علاوه بر اینکه در مصرف آب صرفه جویی کردیم در هزینه های خانوارمان نیزصرفه جویی کردیم در تولید انرژی که آن آب را گرم می کند و در اختیار ما قرار می دهد نیز صرفه جویی کردیم و در نهایت محیط
زیست مان را هم پاکیزه نگه داشته ایم.

تکنولوژی جدید و سرپوش ها برای آنها یی که در طبقات بالا هستند و افت فشار را دارند جریان هوا را با آب مخلوط می کند و جریان مناسب را ایجاد می کند و میزان آبی که به فاضلاب وارد می شود می تواند به نصف کاهش پیدا کند .

 رادیو گفت و گو: این توصیه ها خوب است اما ما می دانیم خانواده های ایرانی حدود 5 برابر استاندارد انرژی مصرف می کند فکر می کنم بایستی یک فرهنگ مصرف در کشور جا بی افتد که صرفه جویی جزء آن بیاید. ما برای اینکه در این زمینه فرهنگ سازی کنیم چه کار باید کنیم مردم چقدر باید با ارزشمندی آب آشنا شوند ؟

 کردوانی: تنها یک خانه نیست ما سه مصرف آب داریم یکی در صنعت ، یکی در کشاورزی و یکی در شهرها است و در شهرها سه قسمت می شود یکی خانگی است و یکی شهرداری و یکی ادارات.  تامین آب مهم است  ولی مهم این است که مصرف صحیح باشد . هرقدر هم آب تامین کنند اگر نتوانند خوب مصرف کنند باز هم می گویند کم است  پس باید مردم را آگاه کرد .

 ما همواره می گوییم صرفه جویی کنید و وضع آب بد است . من ساده بگویم که وضع خیلی بد است همیشه ما در کمبود آب هستیم . اگر آب در پشت سدها هم باشد باز هم وضعیت آب بد است. الان سد لتیان آب دارد ولی یک قطره آن هم به مردم ورامین نمی رسد . بعضی می گویند وقتی شیر را باز می کنیم پر  آب است چرا باز می گویید که آب نداریم من می گوییم در بانک هم پول است ولی مگر مال شما است .باید مردم را آگاه کرد. ما همه اش
می گوییم و فشار می آوریم به وزارت نیرو که آب دهید و وزارت نیرو هم فشار می آورد می گوید اگر اینقدر زیاد مصرف کردید پول بیشتری باید بدهید ولی با این مشکل حل نمی شود.  باید آگاه کرد مثل خانواده ای که وضع بدی دارد و یک کارمند معمولی است و فرزندان دانشجو دارد و این بچه ها می خواهند مثل بچه وزیر در رستوران خرج کنند این کارمند اولین کاری که باید بکند این است که همسر و فرزندان خودش را بیارد و آگاه کند که من یک کارمند هستم و این وضعیت من است و آگاه کردن هم کافی نیست بیاید راه حل نشان دهد. مثلا بگوید بجایی اینکه با تاکسی بری با اتوبوس برو و ... پس اول باید از طریق آگاه کردن اقدام کرد.

 آب مهمترین است . اگر آب نباشد ما حتی آداب دینمان را هم نمی توانیم  انجام دهیم (طهارت ، وضو و غسل ) پس باید آگاه کرد از طریق رادیو و تلویزیون  ومطبوعات و خطبه های نماز جمعه باید گفت وضعیت ما چگونه  است و آگاه کرد بعد باید راه حل بدهیم. باید برنامه بگذارند که مثلا در شهر خانم خانه باید چه کار کند و یا شهرداری ها باید چه کند و ادارات چگونه باید عمل کنند. بعد کشاورزی که گفته می شود 92% آب در کشاورزی مصرف می شود البته آماری نداریم بی خود می گویند پس برای همیشه بگویید وضعیت آب کم است پس باید آگاه کرد.

 در کشاورزی خیلی مهم است کشاورزی آنقدر چاه زده که هر روز می گویند سطح آبهای چاه ها پایین رفته . با این روندی که می بینید از تهران تا خلیج فارس از زاگرس تا افغانستان و پاکستان و قسمت مرکزی ایران تا 50 سال آینده آب نیست اگر هم باشد قابل استفاده نیست. یعنی آب زیرزمین تمام است الان نگاه کنید می بینید که چاهها یکی بعد از دیگری خشک می شوند.دیگر آبهای چاهها شور بیرون می آید. مثلا در اصفهان خودشان گفتند که ما 60% آب استان را مصرف کردیم. الان در صنعت هم بسیار آب مصرف می شود. این مشکلات را باید گفت و باید مسئولان فکر کنند و این موضوع را رها نکنند.

 ما این برنامه ها را می گذاریم و هر روز به استانها می رویم و برنامه هایی داریم اما باید پیگیری شود. باید راه حل بدهیم که در صنعت یا کشاورزی و در شهرها خانواده ها چه باید بکنند .

کردوانی: یک مورد از راه حلها را آقای مهندس گفتند مثل شیرها که دولت باید  مردم را مجبور کند که از این شیرهای آب استفاده کنند .شیرها باید به گونه ای باشد که در مصرف صرفه جویی شود و همچینین باید کمک کند ویارانه دهد تا مردم بیایند این شیرها را عوض کند.
 
رادیو گفت و گو: امام علی(ع) فرمودند : شریف ترین نوشیدنی آب است. و بسیاری روایات داریم که در آنها  تاکید شده بر ارزشمندی آب و خوب مصرف کردن آب. سازمان شما برای این اطلاع رسانی چه کار کرده ؟ آیا در این قبض هایی که داده می شود توصیه هایی شده که چگونه مصرف کنند و از چه امکاناتی می شود استفاده کرد و چه تجهیزاتی خوب است ؟

 شریف واتفی: علاوه بر بحثی که شما فرمودید برای بحث اطلاع رسانی یک مشارکت همگانی و عمومی را
می طلبد . یعنی فقط یک هفته صرفه جویی یا از ابتدای فصل تابستان این موضع را بیان کردن کافی نیست. برای مجموعه شهری چون با گرم شدن هوا و تشنگی و کولرهای آبی این قضیه ملموس تر می شود فکر می کنم آن زمانی است که جراید،  رسانه ها و افراد و سازمانهای مرتبط به تکاپو می افتند ولی این بحث باتوجه به حیاتی بودنش و با توجه به تجدید ناپذیر بودنش باید همیشه مورد توجه قرار گیرد .

 چندین سال است که بروشور های صرفه جویی در مصرف آب توسط مروجین در بین مدارس پخش شده است. این موارد را باید از مدارس شروع کرد . زمانی که ما درس می خواندیم می گفتیم ایران دارای رودهای پر آبی است اما الان باید گفت که منابع آبی ما محدود است و بچه ها باید از همان ابتدا با این موضوعات آشنا باشند.

در بین دستگاه های اجرائی مجموعه شرکتهای آب و فاضلاب و سازمان آب بعنوان پیش گام بحث مروجین مصرف بهینه آب را که در بین شهر حرکت کنند در بین مدارس و بین خانوارها و در فرهنگسراها دست به اطلاع رسانی زده اند را پیگیری می کنند که اینها استفاده از تجهیزات مناسب را نیز تبلیغ می کنند. خوشبختانه خیلی از این ادوات الان استاندارد تشویقی آن هم شکل گرفته است. یعنی با پیگیری هایی که مجموعه های شرکتهای آب و فاضلاب با موسسه استاندارد و تولید کننده که داشتند گروه اولیه کار که در واقع استاندارد سازی این تاسسیات بوده شکل گرفته .

مرحله بعدی آن همکاری با نظام مهندسی است یعنی ساختمانهایی که می خواهد ساخته شود از این اصول پیروی کند یعنی شیر الات استاندارد،  لوله کشی استاندارد،  اینها را در داخل تاسیسات بهداشتی چه در واحدهای مسکونی و چه واحدهای اداری در نظر گرفته شود اینها  گامهایی است که باید زنجیر وار همه با هم دست به دست هم دهیم تا یک کار کاملی انجام شود.

 رادیو گفت و گو: آقای کردوانی فرمودند که فقط  گفتن کافی نیست. درست است که مقداری تاثیر گذار است ولی کافی نیست. متاسفانه تا اهرمهای تنبیهی ما مقداری سنگین تر و چرب تر بوده نسبت به مشوق هایمان الان در همین زمینه چقدر سازمان شما و دولت کمک می کند برای اینکه این تجهیزات و امکاناتی که فرمودید با تسهیلات خوبی در اختیار مردم قرار بگیرد تا برای استفاده از اینها تشویق شوند ؟

 شریف واتفی: این اقدامات از سالهای 80 -81 شروع شد . حتی در آن تاریخ دولت بودجه ای را گذاشت و یکسری ادوات را رایگان بین مردم توضیع کردند در مراحل بعدی هم بصورت تشویقی گفتند که هر کس که می خواهد این ادوات را تهیه کند و در اختیارشان گذاشتند ولی شرایط بودجه ای دولت محدود است . اگر شهروند بداند که از چه لوازمی می تواند استفاده کند و شناخت و آگاهی نسبت به آن لوازم داشته باشد مهمترین عامل و پشتوانه خواهد بود و در مرحله بعد بیشترین کار این است که در مدارس اطللاع رسانی شکل گیرد مثل همان همیار پلیس که اگر یکی از همراهان این دانش آموز در اتومبیل کمربند نبندد هشدار می دهد ما پلیس آب را هم در داخل خانه ها داریم که در رابطه با درست مصرف کردن آب تذکر می دهند.  باید حتی بچه ها را به مراکز تصفیه آب و فاضلاب ها برد و این مراحل سخت تصفیه را ببینند و تبدیل شدن این آب را به فاضلاب هم ببینند تا بهتر بتواند موضوع صرفه جویی در آب را درک کنند.

 بخش عظیمی از آب در کشاورزی مصرف می شود و مرحله بعد صنعت است و بعد در نهایت مجموعه های شهری. ولی در مجموع کیفیت آب خیلی ملاک عمل است.

 رادیو گفت و گو:  ما چه کار کنیم برای اینکه دستهای ما عادت کند شیر آبی که چکه می کند را ببندیم و چه کار کنیم که دستهای ما  عادت کند چراغهای اضافی را خاموش کند؟
 
کردوانی: من عرض کردم که می گویند 92 % در کشاورزی مصرف می شود باز آن مصرف در تولید است اما در شهر همه آن هدر دادن است. سه نوع آب داریم آب شرب ، آب کشاورزی و آب صنعت . اولویت با آب شرب است که در شهر است و می آیند با آن کارواش درست می کنند و از آن استفاده می کند. بعد صنعت و بعد کشاورزی که همه اش از بنیان غلط است. زمانی در یک خانه 700 متری زندگی می کردم و خودم تمام آلات صرفه جویی را در حیات درست کرده بودم و پول آب دو ماه من 80 تومان می آمد که برای 10 سال پیش است الان در جایی رفتم نشسته ام که ده طبقه ساخته شده و الان نمی توانم به همسایه بگوییم که اینگونه مصرف کن و آب را کم مصرف کنم.

 من در خانه یک سطلی دارم و یک لگن وقتی دست و صورتم را می شویم آن آب را در آن سطل می ریزیم و بعد در جایی دیگر استفاده می کنم چون فهمیدم که آب چیست . مردم را باید آگاه کرد سطح فرهنگ را باید بالا برد . چگونه ؟ باید برای افراد دوره بگذارند . در آلمان در خانه افراد می آیند و شیر آلات به خانوارها می دهند و پول هم نمی گیرند . پس اول باید سطح فرهنگ را بالا برد چون می آیند می گویند این کار را کنید ولی ما قبول
 نمی کنیم.

الان آمدند برای لامپ های کم مصرف این کار را کردند کار خوبی است ولی غلط صورت گرفته .  چون نور
بی خودی دارد چشم نمی تواند ببیند. در خانه ما فقط من در اتاقم ازاین لامپها استفاده می کنم . باید با کیفیت خوب آن را بیاورند. الان ما را مجبور می کنند که سالی یک بار به معاینه فنی برویم . در اروپا تعداد ماشین هایشان از ما بیشتر است ولی آلودگی آنها از ما کمتر است . ما تا زمانی که ماشین راه می رود از آن استفاده می کنیم و
نمی رویم درستش کنیم ولی در اروپا سطح فرهنگش بالا است و مدام آن را تعمیر می کند تا باعث آلودگی نشود

برادرزاده  من از امریکا آمده بود رفتم خانه اش برایم آب آورد نصف لیوان بعد باز تشنه ام بود گفتم باز آب بیاورد باز نصفه آورد گفت در آنجا نصفه می خورند پر نمی خورند. پس فرهنگ را باید بالا برد. ما باید اینها را مطرح کنیم.همین رادیو ، تلویزیون ، مطبوعات  می تواند موثر باشد. اگر ببینند که افراد خوب و مهمی صحبت می کنند جذب می شوند در خطبه های نماز جمعه هم باید گفته شود. باید سرمایه گذاری شود وزارت نیرو ،دولت  برنامه های ویژه بگذارند و مردم را آگاه کنند.

رادیو گفت و گو:ما فرهنگ بالایی داریم و ارزشمند است ولی باید در بعضی موارد تجدید نظر کرد مثلا وقتی
می گویند مهمان می آید آب را باز می کنیم وآب و جارو  می کنیم .

کردوانی: ایرانی همین است تا داریم می خوریم و بعد می گوییم خدا  بزرگ است. باید کمی فرهنگمان را عوض کنیم. فرهنگ خوب را بگیریم و فرهنگ بد را عوض کنیم . افراط کردن گناه است.

 رادیو گفت و گو: شنونده ای گفتند که بسیاری از مجتمع ها و استخرها وجود دارند که مصرف آب زیادی دارند با اینها باید چه کار کرد ؟

کردوانی: استخر زیاد آب مصرف نمی کند. استخر را سالی یک دفعه آب می بندند. باید فرهنگ آپارتمان نشینی را یاد داد . آپارتمان نشینی در کشور ما رواج پیدا کرده ولی فرهنگ آن را نداریم. تهران 800 متر اختلاف ارتفاع دارد و فشار آب زیاد است. شیر باز است با فشار آب زیاد . هر کس می گوید در آپارتمان هستیم ، اختیار داریم ومی خواهیم ماشین بشوریم ولی من این را در آپارتمان خودمان ممنوع کردم.

 کارواش ها را یواش یواش، باید جمع کنند و شستن ماشین را به همان کنار خیابان ببرند بهتر است. دولت باید برنامه بگذارد و سریال بگذارد . چند هفته برنامه بگذارد و ما هم بیاییم صحبت کنیم بعد ببینید چقدر تاثیر دارد .
 
رادیو گفت و گو: در فرهنگسراها که برنامه های تابستانی هم دارند چقدر خوب است این مباحث گفته شود و یا در محله ها برنامه بگذارند و این مطالب را بگویند .

 کردوانی: من خودم را درست کنم . زن و بچه و آپارتمان من درست شد و بعد آپارتمان کناری ما و بعد کل کوچه درست می شود و بعد کل شهر  و... هر کس خودش را درست کند یک شهر درست می شود. بعضی ها می گویند چون دیگری یا فلان اداره را من دیده ام که بسیار مصرف می کنند من نیز صرفه جویی نمی کنم ولی اگر هر کسی دزدی کرد ما هم باید بکنیم . پس هر کسی خودش را باید درست کند . دولت نمی تواند ما را درست کند.

 من به سرایدارمان و به همسایه هایمان می گویم که نباید اینگونه آب مصرف کنند و در اینجا به آنها هشدار
می دهم و امر به معروف اینجا کارکرد دارد.

 شریف واتفی: این انتظار را داریم که ببینیم که استاد ، معلم ، پدر و رئیس جمهور و... چه کار می کنند آیا
گفته اید که خود من چه کار می کنم . بیایند تاریخ را بخوانیم و ببینیم پدران  ما چه کار می کردند . آْنها چگونه از آب استفاده می کردند. باید آن فرهنگ سازی را اول از خودمان شروع کنیم تا بتوانیم جامعه خوبی داشته باشیم.
اگر صنعتی در جامعه ای قرار گرفت و فرهنگ استفاده از آن جا نیفتاد آن جامعه جامعه موفقی نخواهد بود . مثلا  برای استفاده از امکانات مثل استفاده از استخر باید فرهنگ آن را هم داشته باشیم. برای بقیه مسائل هم همینطور مثلا برای نصب کولر چند نفر از ما مراجعه می کنیم و وضعیت آب کولر را می بینیم  . پس اول از خودمان شروع کنیم .
 
رادیو گفت و گو : حضرت رسول اکرم (ص) فرمودند : خداوند سه چیز با برکت را نازل کرده است آب، آتش و گوسفند و ما باید قدر این نعمتها را بدانیم.

کردوانی: مقدار آب که ثابت است و جمعیت دنیا رو به افزایش است وضع خراب است. باید مردم را اگاه کرد که آب نیست و سطح فرهنگ را بالا برد.
 
رادیو گفتگو: یک توصیه داشته باشید برای کارخانجات و بخش کشاورزی که از این به بعد چه کار باید کرد.

 کردوانی: وقت برنامه شما برای بیان این مسائل خیلی محدود است. خواهش می کنم این برنامه ها ادامه داشته باشد مثلا یک روز برای خانواده ها باشد یک روز برای شهرداری ها که خیلی آب مصرف می کند و... در خانواده ها اولین کار این  است که فرهنگ مردم را باید عوض کرد . در آپارتمان ها باید فشار آب را کم کنند چون در تهران فشار آب بالا است. خدا نکند جیره بندی آب شود . وزارت نیرو تا جایی که ممکن است نباید آب را قطع کند . قطع تقریبا نابودی آب است.

وقتی آب را قطع کند چون لوله ها برای قدیم است از بین می رود. من سالی یک دانه مایع ظرف شویی می خرم . باید فرهنگ سازی کرد. چون در همین ادارت وقتی دستشان را می خواهند بشویند کلی مایع را استفاده می کنند و برای شستن آن کلی آب مصرف می شود ولی من در داخل مایع آب می ریزم که سه حسن دارد یکی برای پاک کنندگی به اندازه کافی کف است  دوم خیلی سریع این مایع پاک می شود و آب زیادی مصرف نمی شود و سوم اینکه دست خراب نمی شود.

 پس یکی از کارهایی که می شود انجام داد این است که مایع دست شویی را رقیق کنیم. دومی هم می تواند این باشد که در سیفون ها سه تا یک لیتر و نیمی بطری را در داخل مخزن این سیفون ها گذاشت و آب کمتری مصرف شود. و مورد بعدی استفاده از شیرهایی که در آن هوا دارد. از این شیرها آب می آید و فکر می کنید خیلی آب می آید. من از این شیرها استفاده می کنم. کم مصرف کردن آب  در درآمد اقتصادی خانواده ها نیز موثر است.

شریف واتفی: موارد خیلی خوبی را جناب استاد اشاره داشتند. الان ابزار زیادی آمده و شیرهایی است که به سر شیلنگ وصل می شود و زمانی که نیاز است باز می شود و فشار مناسب دارد. مهم این است که بتوانیم از ابزارها درست استفاده کنیم نه اینکه بگوییم از آب اصلا مصرف نکنیم. انشاالله که تک تک ما  و بعد تک تک شهروندان عزیز به این مهم توجه داشته باشند که همه چیز ما به آب بستگی دارد و علاوه بر اینکه خودمان باید درست مصرف کنیم باید این میراث را به درستی در اختیار آیندگان خودمان باقی بگذاریم.